Wat is Sensemaking?

Sensemaking is sinds de jaren 70 van de vorige eeuw een theorie in de sociale wetenschap. Wie sensemaking zegt denkt vaak aan het werk van Karl Weick. Hij gebruikte sensemaking als hoeksteen in zijn theorieën over het gedrag van mensen in organisaties. Zijn ideeën gingen in tegen het idee dat het in organisaties vooral om structuur gaat. De interactie tussen mensen is volgens Weick bepalend voor de betekenis die mensen aan de werkelijkheid geven. Hij noemde dit ‘sensemaking’.

Meerdere stromingen

Vanaf die tijd er ook meerdere stromingen in de theorie ontstaan. Voor sensemaking in de context van dit artikel noemen we vier voorname stromingen.

• Cognitieve stroming: deze stroming richt zich op de mentale processen van mensen. De lichaamelijke mechanismen die mensen gebruiken om betekenis te geven aan hun ervaringen. En om zo beslissingen te nemen in complexe en onzekere situaties. Belangrijke wetenschappers in deze stroming zijn Karl Weick, Gary Klein, Daniel Kahneman en Herbert Simon.
• Communicatieve stroming: deze stroming richt zich op de rol van communicatie in het proces van sensemaking. Hierbij gaat het om hoe een persoon betekenis geeft aan ervaringen door middel van gesprekken, verhalen en andere vormen van communicatie. Een belangrijke wetenschapper op dit gebied is Brenda Dervin.
• Informatiewetenschap stroming: deze stroming richt zich op de interactie tussen mensen en computers. Het doel is de gebruiksvriendelijkheid, effectiviteit en efficiëntie van technologieën en informatiesystemen te verbeteren. Een belangrijke bijdrager is Daniel Russel.
• Een andere belangrijke denker in de sensemaking-theorie is Dave Snowden met zijn Cynefin-raamwerk. Het Cynefin-raamwerk is een hulpmiddel in sensemaking. Het ondersteunt het identificeren, onderscheiden en beschrijven van de eigenschappen van verschillende waardesystemen in een organisatie of samenleving.

Deze stromingen overlappen elkaar voor een deel. Een interessante beschouwing op deze stromingen kan je hier lezen https://www.epicpeople.org/sensemaking-methodology/ . Maar er zijn ook nog andere stromingen en perspectieven te onderscheiden binnen de sensemaking-theorie. De verschillende stromingen zijn verschillende benaderingen maar hebben een kenmerk met elkaar gemeen. Ze gaan over het begrijpen van hoe individuen en groepen betekenis geven aan hun ervaringen en omgaan met complexiteit en onzekerheid.

Narratief sensemaking

Sensemaking en narratief onderzoek gaan goed samen omdat beide benaderingen zich richten op het begrijpen en construeren van betekenis in complexe situaties en gebeurtenissen.

Narratief onderzoek richt zich op het onderzoeken van verhalen en vertellingen, en hoe ze betekenis geven aan ervaringen en gebeurtenissen. Verhalen zijn een belangrijk middel om ervaringen te structureren en te organiseren, en om deze te delen met anderen.

Sensemaking richt zich op het identificeren van patronen en thema's. Gebaseerd op de natuurlijke manier waarop mensen informatie verwerken en gebruiken om betekenis te geven aan de wereld om hen heen.

Wanneer we deze benaderingen combineren, leidt dit tot een dieper begrip van hoe mensen betekenis construeren en communiceren in complexe situaties.

Onderdelen van narratief sensemaking

Vanuit onze eigen ervaringen zien we dat 4 onderdelen nodig zijn in narratief sensemaking.

Sensemaking is participatief

Sensemaking is bij uitstek een groepsproces, bedoeld voor de mensen die aan de slag moeten met de resultaten. Mensen zien meer dan computers en gebruiken daarbij ook hun gevoel, creativiteit en eerdere ervaringen. Juist het onvoorspelbare aspect maakt het menselijk oordeel waardevol. Natuurlijk is ieders oordeel subjectief. Het is daarom belangrijk vanuit verschillende invalshoeken perspectieven te krijgen om cognitieve valkuilen te vermijden. Denk hierbij aan valse aannames, denkfouten, vooringenomen standpunten, persoonlijke belangen, groepsdruk etc. Als we uiteindelijk de verschillende perspectieven combineren ontstaat een gedeelde werkelijkheid.

Sensemaking is patronen en zwakke signalen waarnemen

Patronen in narratief onderzoek zijn gebeurtenissen, gedragingen, gedachtes of gevoelens die in meerdere verhalen binnen een onderzoeksvraagstuk voorkomen. Afwijkingen van patronen noemen we zwakke signalen. Zwakke signalen zijn vaak kleine en onopvallende aanwijzingen die kunnen duiden op veranderingen in de omgeving. Deze signalen zijn moeilijk te detecteren en interpreteren omdat ze vaak slechts fragmentarisch en verspreid voorkomen. Omdat ze echter kunnen wijzen op toekomstige ontwikkelingen, kunnen ze van cruciaal belang zijn bij het nemen van tijdige beslissingen.

Sensemaking is spelend redeneren

De psycholoog Gary Klein introduceerde het concept van spelend redeneren (playful reasoning). Het gaat over de manier waarop mensen denken en handelen in situaties waarin ze niet zeker zijn van de juiste oplossing. Het gaat hierbij niet om het vinden van de "juiste" oplossing. Het gaat om het benaderen van de situatie op een speelse manier, waarbij belanghebbenden verschillende ideeën uitproberen. Dit kan helpen om creatief en flexibel te denken en oplossingen te vinden die anders niet zouden zijn opgekomen. Door grote hoeveelheden verhalen uit het dagelijks leven te verzamelen en in blokken informatie om te zetten kunnen we nieuwe en interessante verbanden leggen.

Sensemaking is continue

Volgens Gary Klein is sensemaking een gemotiveerde, doorlopende inspanning om verbanden tussen mensen, gebeurtenissen, gedragingen etc. te begrijpen. Wie namelijk een continu veranderende omgeving wil beïnvloeden, zal korte cycli van monitoring, beslissen en actie moeten aanhouden. Het accent ligt op het actief zoeken naar (zwakke) signalen en patronen die aangeven waar kansen of bedreigingen liggen. Dit noemen ook wel anticiperend bewustzijn.

Voorbeelden van narratief sensemaking

Bij SenseGuide hebben we te maken met vraagstukken die niet van vandaag op morgen zijn op te lossen. Neem bijvoorbeeld de problematiek van kinderarbeid in delen van de wereld. Al vele jaren initiëren ontwikkelingsorganisaties programma's om kinderarbeid uit de wereld te helpen. Maar wereldwijd zijn er nog steeds 160 miljoen kinderen in betrokken.

Dichter bij huis werken we samen met gemeenten die verantwoordelijk zijn voor het welbevinden van inwoners in een kwetsbare situatie. Zij ontwikkelen daarvoor sociaal beleid. Maar het welbevinden van mensen is sterk afhankelijk van de persoonlijke situatie en aan verandering onderhevig. Niet alle factoren die invloed hebben op het sociaal beleid zijn even zichtbaar. Het is dan ook lastig voor beleidsmakers te bepalen hoe zij gemeenschapsgeld het beste kunnen besteden.

Dergelijke vraagstukken noemen we ook wel 'wicked problems'. Niemand weet daarbij precies hoe de vork in steel zit. En we weten vaak niet wat we niet weten. Met narratief sensemaking werken we samen met opdrachtgevers om wicked problems inzichtelijk en hanteerbaar te maken. Schakelen we van het niet-weten naar aannemelijkheid en behouden we het vermogen om nieuwe en interessante verbanden te leggen. Zo omarmen we complexiteit en banen we wegen naar de toekomst.